Dîvan Şiiri - Genel Özellikleri: (Klâsik Edebiyatın Genel Hatları ile Tanıtımı

DİVAN ŞİİRİ -GENEL ÖZELLİKLERİ

1. Bu edebiyat daha çok aydınlar arasında gelişmiştir.

2. Nazım birimi, gazel, kaside, mesnevi, terkib-i bend, terci-i bend gibi türlerde beyittir. Terkib-i bend ve terci-i bendde beyitler birleşerek bendleri meydana getirirler. Şarkı, murabba, tuyuğ ve rubailerde nazım birimi dörtlük, muhammeslerde ise beşli, altılı, yedili... dir.
Fakat genel olarak Klâsik edebiyatın nazım birimi beyittir.

3. Kullanılan ölçü, hecelerin uzunluk ve kısalığına (açıklık ve kapalılığına) dayanan aruz ölçüsüdür. Çoğunlukla tam ve zengin kafiye kullanılmıştır.

4. Şiirde mazmun adı verilen kalıplaşmış benzetmelere yer verilmiştir. (Yanağın güle, saçın sümbüle, boyun serviye, ağzın goncaya benzetilmesi gibi.) Tasvirler gerçekçi değildir. Sözü edilen güzeller hep aynı benzetmelerle anlatılmıştır.

5. Kullanılan dil Osmanlı Türkçesi'dir. Arapça ve Farsça kelimelere sık sık rastlanır. Bu kelimelerin çok kullanılmasıyla şairler, aruz vezninde daha başarlı olmuşlardır. Çünkü Türkçe kelimelerde uzun sesli yoktur. Arapça ve Farsça'dan alınan kelimelerle bu sıkıntı da giderilerek aruzun daha kolay uygulanması sağlanmıştır.

6. Klâsik edebiyatta çeşitli konular ele alınmıştır. Şiirler işledikleri konulara göre şöyle ad­landırılmışlardır:

a) Allah'ın birliği konusunda yazılanlar tevhid,
b) Allah'a yakarış şeklinde olanlar münacaat,
c) Hz. Muhammed'i övmek veya onun şefaatini istemek için yazılanlar naat,
d) Din ve tarikat ulularını veya herhangi bir büyüğü övmek için yazılanlar methiye,
e) Kişilerin kusurlu ve eksik yönlerini ele alarak onları yermek için yazılanlar hicviye,
f) Hz. Muhammed'in doğumu ve mucizeli hayatını anlatanlar mevlid,
g) Ölüm konusunu işleyerek, ölen kişinin ardından duyulan üzüntüyü belirtmek için yazılanlar ise mersiye adını almışlardır.

7. Bu dönem sanatçıları, şiirlerini sanat güçlerini göstermek için kullanmışlar, anlamdan çok şekil ifade özelliklerine önem vermişlerdir.

8. İşlenen konular genel olarak, aşk, şarap, kadın, güzellik, tabiat, din ve tasavvuftur.

9. Duygular anlatılırken süslü, mecazlı ve sanatlı söyleyişlere yer verilmiştir.

10. Klâsik edebiyatın en önemli gelişimi şiir alanında olmakla beraber, nesir türünde de eserler verilmiştir. Ancak bu eserler dil ve anlatım yönünden birtakım farklılıklar göstermiştir. Bunların bir kısmı şiirin etkisiyle süslü, sanatlı ve seçili yazılmıştır. Böyle nesirlere süslü nesir veya edebî nesir denir. Süslü nesirlerde yabancı kelime ve tamlamalar çok fazladır, ağır bir dille yazılmışlardır, nesirlerde anlamdan çok söyleyişe ve sanat gücünü göstermeye önem verilmiştir. Sinan Paşa'nm Tazarrunâme adlı eseri güzel bir süslü nesir örneğidir.

Bazı nesirlerde ise yer yer seciler, sanatlar ve yabancı kelimeler kullanılmakla beraber, daha sade bir anlatım yolu izlenmiştir. Bu tür nesirlere ise orta nesir veya tarih nesri adı verilmiştir. Âşık Paşazade Tarihi ve Yazıcıoğlu Ali'nin Selçuknâme'si birer tarih nesri örneğidir.
Bunların dışında süse ve sanata yer vermeden, sade bir Türkçeyle yazılan nesirler de vardır. Böyle nesirlere ise sade nesir veya öğretici nesir denmiştir. Mercimek Ahmet'in Farsça'dan çevirdiği Kâbusnâme sade nesre örnektir.